Nội tiết tố nữ là gì? Những điều cần biết

Nội tiết tố nữ đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển sinh lý, sinh sản và sức khoẻ của một người phụ nữ. Nồng độ nội tiết thay đổi theo thời gian, nhưng thay đổi đáng kể nhất xảy ra trong giai đoạn dậy thì, mang thai và mãn kinh.

Trong bài viết này Estrogen.vn thảo luận về các loại hormone giới tính nữ khác nhau, vai trò của chúng trong cơ thể và các vấn đề liên quan tới nội tiết tố nữ.

Nội tiết tố nữ là gì?

Nội tiết tố là các chất hóa học được các tuyến nội tiết sản xuất và giải phóng vào máu. Các hormone nội tiết này giúp điều chỉnh nhiều quá trình trong cơ thể.

Nội tiết tố nữ là những nội tiết tố được sản xuất chủ yếu hoặc chỉ sản xuất ở nữ giới. Nó thúc đẩy sự phát triển, sinh sản, sinh lý và có những ảnh hưởng đáng kể đến suốt cuộc đời người phụ nữ. Nội tiết tố nữ còn được gọi dưới nhiều tên khác nhau, như: hormone nữ, hormone nội tiết nữ, hormone giới tính nữ,… Nội tiết tố nữ có nhiều loại, tuy nhiên nội tiết tố nữ có hàm lượng cao nhất và đóng vai trò chủ đạo trong cơ thể phụ nữ là hormone estrogen.

Các tuyến chính sản xuất hormone giới tính là tuyến thượng thận và tuyến sinh dục, bao gồm buồng trứng ở nữ và tinh hoàn ở nam.

Hormone giới tính đóng vai trò quan trọng đối với một loạt các chức năng cơ thể và sức khoẻ chung của một người. Ở cả nam và nữ, hormone giới tính có liên quan đến:

• Dậy thì và phát triển tình dục;
• Sinh sản;
• Tác dụng lên phái tính thứ phát (là những đặc điểm riêng biệt của từng giới);
• Điều hoà sự phát triển của xương và cơ bắp;
• Tham gia vào các phản ứng viêm;
• Điều chỉnh nồng độ cholesterol;
• Thúc đẩy tăng trưởng tóc;
• Phân phối mỡ cơ thể;
• .v.v.

Nồng độ hormone giới tính dao động trong suốt cuộc đời của một người. Các yếu tố có thể ảnh hưởng đến mức độ hormone giới tính nữ bao gồm: tuổi tác, chu kỳ kinh nguyệt, mang thai, mãn kinh, căng thẳng, thuốc, môi trường,…

Một số nội tiết tố nữ cơ bản

Trong cơ thể nữ giới có rất nhiều loại hormone nội tiết, chúng cùng nhau hoạt động một cách nhịp nhàng và cân bằng để cơ thể phát triển đúng hướng. Dưới đây là một số hormone nữ tiêu biểu và quan trọng:

Nội tiết tố nữ Estrogen

Estrogen có ý nghĩa rất quan trọng với phụ nữ, đây là một hormone không thể thiếu và đóng vai trò chủ chốt hình thành nên sắc đẹp, sức khoẻ và sinh lý nữ.

Estrogen được tiết ra chủ yếu từ buồng trứng, nó quy định mọi đặc điểm hình thể nữ giới, như: làn da mịn màng, những đường cong quyến rũ, giọng nói trong trẻo và cả những vấn đề liên quan đến sinh sản (chu kỳ kinh nguyệt, đổ ẩm ướt và đàn hồi của âm đạo,…)

Các loại Estrogen gồm Estrone (E1); Estradiol (E2); Estriol (E3); Estetrol (E4) tuy nhiên khi xét nghiệm nội tiết tố nữ estrogen người ta quan tâm nhiều đến nồng độ E2 (estradiol) vì đây là dạng phổ biến nhất của estrogen. Nếu nồng độ estradiol quá cao, người phụ nữ có thể bị thay đổi chu kỳ kinh nguyệt, rối loạn cảm xúc, nhức đầu, rụng tóc và làm tăng nguy cơ ung thư vú. Nồng độ estrogen từ 70-220 pmol/L hay 20-60 pg/mL được cho là bình thường.

Nội tiết tố nữ progesterone

Progesterone có ý nghĩa quan trọng với chức năng sinh sản.

Trong cơ thể, progesterone kích thích sự phát triển của các niêm mạc tử cung, kích thích sự phát triển của tuyến vú nhưng lại ức chế sự chín và rụng của trứng. Đối với phụ nữ mang thai, progesterone cần duy trì ở mức cao để bảo vệ thai nhi.

Đối với phụ nữ bình thường, nếu nồng độ prgesterone quá cao có thể gây ra nhiều phản ứng tiêu cực, chẳng hạn như: mụn trứng ca, đau tức ngực, mệt mỏi, trầm cảm, giảm ham muốn, khô âm đạo,… Sự mất cân bằng progesterone và estrogen cũng cũng sẽ làm đảo lộn chu kỳ kinh nguyệt, ngăn cản sự rụng trứng, làm giảm tỷ lệ mang thai.

Nồng độ progesterone từ 5-20 ng/mL (đồi với phụ nữ ở giữa chu kỳ kinh nguyệt, không mang thai) được cho là bình thường.

Nội tiết tố testosterone

Testosterone là hormone nam giới nhưng cũng được sản xuất một lượng nhỏ ở cơ thể nữ giới. Nó giúp người phụ nữ phát triển các cơ để cảm thấy khoẻ mạnh hơn. Ngoài ra, nó cũng góp một phần nhỏ vào việc tăng sự nhạy cảm của xúc giác và thúc đẩy ham muốn.

Nếu nồng độ testosterone quá cao (trong ngưỡng của nam giới), người phụ nữ có nguy cơ cao bị buồng trứng đa nang hoặc một số dạng u hiếm gặp khác.

Nồng độ testosterone từ 15-70 mg/dL được cho là bình thường.

Một số nội tiết tố nữ khác

FSH. FSH là một hormone của thuỳ trước tuyến yên, có vai trò thúc đẩy sự phát triển của noãn bào, đồng thời kích thích bao noãn tiết estrogen.

LH. Hormone LH được tiết ra từ thuỳ trước của tuyến yên. Nó có tác dụng làm chín noãn bào và giải phóng trứng. Sau khi rụng trứng, LH sẽ biến bao noãn thành thể vàng, sau đó từ thể vàng sẽ tiết ra progesterone. Nếu nồng độ LH quá cao, quá trình rụng trứng và chu kỳ kinh nguyệt có thể bị ảnh hưởng, làm gây rối loạn kinh nguyệt, rối loạn kinh nguyệt tiền mãn kinh, mãn kinh…

AMH. AMH là tên viết tắt của Anti-Mullerian Hormone, nó được dùng để đánh giá khả năng sinh sản của phái nữ. Nếu AMH quá thấp, cơ thể phụ nữ sẽ đáp ứng kém với thuốc khi làm thụ tinh trong ống nghiệm. Ngược lại, nếu AMH quá cao, phụ nữ có thể mắc chứng quá kích buồng trứng và gây vô sinh. Trong cơ thể, AMH ổn định trong suốt chu kỳ kinh nguyệt.

Nội tiết tố tuyến giáp. Nội tiết tố tuyến giáp dùng để đánh giá hormone thyroxine và triiodothyronine. Hai hormone này có tác dụng làm tăng tốc độ trao đổi chất của cơ thể, điều tiết lượng canxi trong máu, tăng cường hoạt động của tim, cơ quan sinh dục và tuyến sữa.

Prolactin. Prolactin được tiết ra từ tuyến yên, là một hormone không thể thiếu cho sự tiết sữa. Prolactin có thể gây ức chế hormone sinh sản, ngăn cản sự rụng trứng. Vì thế, sau sinh nếu mẹ cho con bú hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời, sự có mặt của một lượng lớn prolactin có thể giúp tránh thai tự nhiên.

Inhibin. Inhibin là hormone tham gia vào quá trình điều hòa sự phân tiết FSH, giữ vai trò quan trọng trong việc điều hòa chu kỳ sinh dục và rụng trứng ở nữ giới.

Vai trò của nội tiết tố nữ trong từng giai đoạn

Nội tiết tố đóng vai trò quan trọng với cơ thể phụ nữ, với từng giai đoạn nó cũng có những vai trò nhất định:

Vai trò ở tuổi dậy thì

Nữ giới thường bước vào tuổi dậy thì trong độ tuổi từ 8 đến 13 và kết thúc khi chúng khoảng 14 tuổi.

Ở tuổi dậy thì, tuyến yên bắt đầu sản xuất một lượng lớn hormone luteinizing (LH), hormone kích thích nang trứng (FSH), estrogen và progesterone.

Nồng độ estrogen và progesterone tăng bắt đầu cho sự phát triển của các đặc điểm sinh dục thứ cấp, bao gồm:

• Ngực phát triển;
• Mọc lông ở nách, chân và vùng lông mu;
• Tăng chiều cao
• Ttăng lưu trữ chất béo ở hông, mông và đùi;
• Mở rộng xương chậu và hông;
• Tăng sản xuất dầu trong da,…

Xem thêm: Bổ sung estrogen cho tuổi dậy thì

Vai trò trong kinh nguyệt

Nữ giới lần đầu tiên có kinh nguyệt thường ở độ tuổi 12-13. Tuy nhiên, kinh nguyệt có thể xảy ra bất cứ lúc nào từ 8 đến 15 tuổi.

Sau khi có kinh nguyệt, thông thường phụ nữ có chu kỳ kinh đều đặn cho đến tuổi mãn kinh. Chu kỳ kinh thường kéo dài khoảng 28 ngày nhưng có thể thay đổi trong khoảng từ 24 đến 38 ngày.

Chu kỳ kinh nguyệt xảy ra theo ba giai đoạn trùng với sự thay đổi nội tiết tố:

Giai đoạn nang trứng. Mức estrogen và progesterone rất thấp vào thời điểm này, điều này có thể gây khó chịu và ảnh hưởng tới tâm trạng của chị em.

Trong lúc này, tuyến yên bắt đầu giải phóng FSH và LH, làm tăng dần nồng độ estrogen và tín hiệu phát triển nang trứng trong buồng trứng. Sau một vài ngày, một nang trứng trội sẽ xuất hiện trong mỗi buồng trứng. Buồng trứng sẽ hấp thụ các nang trứng còn lại. Khi nang trội tiếp tục phát triển, nó sẽ sản xuất nhiều estrogen hơn.

Estrogen cũng được bổ sung thêm vào niêm mạc tử cung để chuẩn bị cho một thai kỳ tiềm năng.

Rụng trứng. Trứng di chuyển từ buồng trứng đến tử cung qua ống dẫn trứng. Các nang bị vỡ giải phóng progesterone, làm dày niêm mạc tử cung, chuẩn bị đón nhận trứng được thụ tinh.

Nếu trứng không được thụ tinh, nồng độ estrogen và progesterone sẽ giảm mạnh, đánh dấu tự khởi đầu của tuần tiền kinh nguyệt (giai đoạn hoàng thể). Cuối cùng, trứng không thụ tinh và niêm mạc tử cung sẽ rời khỏi cơ thể, đánh dấu sự kết thúc của chu kỳ kinh nguyệt hiện tại và bắt đầu chu kỳ mới.

Nếu trứng được thụ tinh và làm tổ, progesterone tiếp tục được giữ ở nồng độ cao để bảo vệ thai nhi, đồng thời một số hormone mới được sản xuất.

Vai trò trong thai kỳ

Mang thai bắt đầu ở thời điểm trứng được thụ tinh đi vào tử cung. Tại đây, nhau thai bắt đầu phát triển và một số hormone mới được sản xuất, bao gồm: progesterone, relaxin và hCG.

• Nồng độ progesterone tăng đều đặn trong vài tuần đầu tiên của thai kỳ, khiến cổ tử cung dày lên và hình thành nút nhầy.
• Relaxin ngăn ngừa các cơn co thắt trong tử cung cho đến khi kết thúc thai kỳ, lúc đó nó giúp thư giãn dây chằng và gân trong khung chậu.
• Nồng độ hCG tăng, kích thích sản xuất thêm estrogen và progesterone.

Sự gia tăng hormone nhanh chóng này dẫn đến các triệu chứng mang thai, chẳng hạn như buồn nôn, nôn, cần đi tiểu thường xuyên hơn.

Tháng thai kì thứ 2, nồng độ estrogen và progesterone tiếp tục tăng. Tại thời điểm này, các tế bào trong nhau thai sẽ bắt đầu sản xuất một loại hormone có tên là lactogen (HPL). HPL điều chỉnh sự trao đổi chất của phụ nữ và nuôi dưỡng thai nhi phát triển.

Nồng độ hormone suy giảm khi một thai kỳ kết thúc và dần trở lại vào thời kỳ thai nghén tiếp theo. Khi một phụ nữ cho con bú, có thể làm giảm nồng độ estrogen trong cơ thể, điều này giúp ngăn ngừa rụng trứng, tránh thai tự nhiên.

Vai trò trong thời kỳ tiền mãn kinh – mãn kinh

Tiền mãn kinh đề cập đến thời kỳ chuyển tiếp dẫn tới thời kỳ mãn kinh. Còn mãn kinh xảy ra khi một phụ nữ liên tiếp 12 tháng không có kinh nguyệt. Độ tuổi mãn kinh trung bình là khoảng từ 50 – 55 tuổi.

Giai đoạn tiền mãn kinh, cơ thể người phụ nữ có sự dao động lớn về nồng độ hormone, lúc tăng cao, khi xuống thấp. Điều này gây ra một loạt các triệu chứng như: chu kì kinh không đều, khó ngủ, nóng bừng, người hay bị bốc hỏa, bốc hỏa lên đầu; khô âm đạo, thay đổi tâm trạng,…

Đến trước thời kì mãn kinh thực sự, estrogen và progesterone đồng loạt giảm mạnh, gây ra những nguy cơ với sức khỏe, như: mất xương, loãng xương, bệnh tim, đột quỵ, trầm cảm,.v.v.

Vai trò trong sinh lý

Estrogen, progesterone và testosterone đều ảnh hưởng tới ham muốn tình dục nữ.

Nồng độ testosterone thấp có thể dẫn tới giảm ham muốn tình dục ở một số phụ nữ. Tuy nhiên, liệu pháp testosterone không hiệu quả trong điều trị ham muốn tình dục thấp ở nữ giới.

Theo một đánh giá có hệ thống năm 2016, liệu pháp testosterone có thể tăng cường tác dụng của estrogen, nhưng chỉ khi bác sĩ điều trị testosterone ở mức cao hơn bình thường – điều này có thể dẫn tới tác dụng phụ không mong muốn, như: tăng cân, cáu gắt, rụng tóc, mở rộng âm đạo,..

Vấn đề thường gặp của nội tiết tố nữ và cách giải quyết

Estrogen là nội tiết tố quan trọng nhất và quyết định tới sắc đẹp, sinh lý và sức khoẻ, sinh sản. Do vậy, chỉ cần estrogen gặp một vấn đề nhỏ, phụ nữ sẽ gặp những rắc rối lớn. Mà vấn đề phổ biến nhất chính là rối loạn nội tiết tố.

Rối loạn nội tiết tố nữ (hay còn được gọi là mất cân bằng nội tiết tố nữ, mất cân bằng estrogen) là tình trạng các nội tiết tố không còn giữ nồng đồ bình thường mà chuyển sang trạng thái quá cao hoặc quá thấp, từ đó ảnh hưởng đến cơ thể và gây ra các biểu hiện về sức khoẻ và sinh lý của nữ giới.

Nguyên nhân của tình trạng này có thể đến từ các chu kỳ sinh học của cơ thể như thời kỳ kinh nguyệt, mang thai mãn kinh hoặc sự tác động từ môi trường, chế độ dinh dưỡng và chế độ sinh hoạt thiếu lành mạnh.

Cân bằng nội tiết tố rất quan trọng đối với sức khoẻ nói chung. Mặc dù mức độ hormone dao động thường xuyên nhưng sự mất cân bằng trong thời gian dài có thể dẫn tới một số hậu quả nghiêm trọng.

Mất cân bằng nội tiết tố nữ là một trong những vấn đề phổ biến thường gặp ở phụ nữ( ảnh minh hoạ)

Hai trường hợp phổ biến nhất của rối loạn nội tiết tố là:

Estrogen quá cao

Đây là trường hợp nồng độ estrogen tăng cao hơn mức bình thường cơ thể cần, thường xảy ra ở các thời điểm: rụng trứng, mang thai, hồi xuân. Bên cạnh những trường hợp tự nhiên đó, estrogen tăng cao cũng có thể do chị em bổ sung một cách bừa bãi, thiếu khoa học dẫn tới dư thừa, do bệnh tật.

Estrogen cao có thể dẫn tới các tình trạng như: tăng cân (nhất là vùng hông và eo), rối loạn kinh nguyệt, chảy nhiều máu, đầy hơi, tay chân lạnh, suy giảm trí nhớ, các biểu hiện nặng hơn của hội chứng tiền mãn kinh,… thậm chí là u xơ tử cung.

Cách giải quyết: Kết hợp giữa chế độ ăn uống và tập luyện thể thao một cách lành mạnh. Chị em nên chọn ăn những thực phẩm giúp cân bằng lại lượng hormone như: các loại rau họ cải, bông cải xanh, cải bắp, súp lơ, cải xoăn, nấm, nho đỏ, hạt lanh, hạt ngũ cốc,…

Thiếu hụt estrogen

Khi nồng độ estrogen thấp, nó có thể tác động tiêu cực lên cơ thể, bao gồm cả sức khoẻ, sắc đẹp và sinh lý của nữ giới. Các triệu chứng của estrogen thấp thường gồm: bốc hoả, rối loạn kinh nguyệt, trầm cảm, loãng xương, đau rát khi quan hệ, giảm ham muốn, thậm chí là vô sinh.

Nguyên nhân thiếu hụt estrogen có thể là: suy buồng trứng sớm, do bẩm sinh, rối loạn tuyến giáp, tập thể dục quá mức, bị thiếu cân trầm trọng, hóa trị ung thư, tuyến yên hoạt động thấp,…

Cách giải quyết:

Ở mức độ thiếu hụt nhẹ: Bổ sung estrogen thông qua chế độ ăn uống hằng ngày – các thực phẩm giàu estrogen (đậu nành, tỏi, sâm tố nữ,…) đặc biệt chú ý bổ sung các nhóm thực phẩm chứa nhiều vitamin E, C, omega 3, 6, 9. Cùng với đó bạn cần xây dựng lại một chế độ làm việc – nghỉ ngơi khoa học; tập thể dục thể thao thường xuyên; luôn giữ tinh thần thoải mái, lạc quan, tránh xa căng thẳng, …

Ở mức độ thiếu hụt nghiêm trọng hơn, bạn nên đi khám để được chẩn đoán chính xác và nhận tư vấn điều trị từ bác sĩ.

Kết luận

Có rất nhiều nội tiết tố nữ khác nhau, mỗi nội tiết tố có nhiệm vụ riêng song tất cả cùng hoạt động để nhằm duy trì sắc đẹp, sức khoẻ và sinh lý nữ. Mặc dù tình trạng các hormone này dao động là hiện tượng tự nhiên trong suốt cuộc đời một người phụ nữ, song sự mất cân bằng trong thời gian dài có thể gây ra một loạt các triệu chứng ảnh hưởng trực tiếp đến sức khoẻ nên chị em cần có sự quan tâm thường xuyên hơn tới vấn đề này.